Przedmiotem raportu jest analiza działań władz Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie ustawodawstwa w okresie od początku prac Sejmu VIII kadencji (tj. 12 listopada 2015 r.) do końca 2017 r. oraz ocena tych działań pod względem zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Zespół badał naruszenia praworządności mające miejsce przede wszystkim w procesie legislacyjnym (w przeważającym zakresie chodzi o treść ostatecznie przyjętych aktów prawnych, a w niektórych rażących przypadkach – także o samą procedurę ustawodawczą). Postępowanie władzy wykonawczej w innym zakresie, jakkolwiek także niejednokrotnie naruszające standardy konstytucyjne, znalazło się z tego powodu poza zakresem przedmiotowym Raportu. Nie oznacza to oczywiście, że jedyną władzą odpowiedzialną za obecny stan praworządności w Polsce jest ustawodawca.
Zasadniczym problemem w pracach nad Raportem (zwłaszcza przy formułowaniu wniosków końcowych Raportu) była metoda oceny analizowanych zjawisk. Narzucało się oczywiście podejście tradycyjne („klasyczne”), tj. opis aktów normatywnych, które w ocenie Zespołu naruszały postanowienia Konstytucji, wykazanie sposobu naruszenia wzorca konstytucyjnego, wreszcie propozycja działań niezbędnych dla przywrócenia ładu konstytucyjnego. W miarę postępu prac obserwowaliśmy jednak eskalację niekonstytucyjnych działań władzy. Zauważaliśmy ujawniany coraz wyraźniej nihilizm konstytucyjny – ze strony organów ustawodawczych (np. ignorowanie opinii Biura Analiz Senatu wskazujących na oczywistą niekonstytucyjność uchwalanych rozwiązań stało się normą), ale także władzy wykonawczej (szczególnie Prezydenta Rzeczypospolitej). Dostrzegaliśmy sposób procedowania w Sejmie i w Senacie projektów aktów normatywnych charakteryzujący się trzema znamiennymi cechami: pogardą dla standardów demokratycznego państwa prawnego, jawnym lekceważeniem głosu opozycji oraz pośpiechem skutkującym licznymi błędami w treści uchwalanych ustaw. Kulminacją tych zjawisk były prace nad ustawą budżetową na 2017 rok i wydarzenia, do których doszło w Sejmie w dniu 16 grudnia 2016 r. (bezzasadne wykluczenie posła opozycji z posiedzenia Sejmu, przeprowadzenie głosowania w Sali Kolumnowej Sejmu pomimo istotnych wątpliwości co do kworum oraz przy prawdopodobnym uniemożliwieniu posłom opozycji wzięcia udziału w głosowaniu).
Z rosnącym niepokojem obserwowaliśmy wydarzenia wokół Trybunału Konstytucyjnego. Mamy w szczególności na myśli bezprawne dopuszczenie do orzekania trzech sędziów wybranych na miejsca zajęte (tzw. dublerów), bezprawne odsunięcie od czynności orzeczniczych urzędującego wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego pod pretekstem zaległego urlopu, bezprawne odsunięcie od orzekania trzech prawidłowo wybranych sędziów pod pozorem wad w procesie ich wyboru na stanowisko sędziego TK przy jednoczesnym odwlekaniu rozpoznania wniosku w tej sprawie, wyznaczanie składów orzekających w taki sposób, aby w sprawach, na których szczególnie zależy władzy, orzekali sędziowie (w tym tzw. dublerzy) powołani przez Sejm VIII kadencji. Ze zdumieniem przyjęliśmy do wiadomości rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie noweli do ustawy Prawo o zgromadzeniach[ Rozstrzygnięcie w sprawie Kp 1/17 w dniu 17 marca 2017 r. wydane zostało z udziałem trzech osób niemających statusu sędziów Trybunału Konstytucyjnego (tzw. sędziów dublerów). Z tego powodu rozstrzygnięcie to nie może być uznane na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w rozumieniu art. 190 ust. 1 Konstytucji.], dzielące obywateli chcących publicznie zamanifestować swoje stanowisko w sprawach publicznych na „lepszych” i „gorszych” (kuriozalna prawnie koncepcja tzw. zgromadzeń cyklicznych). W ten sam sposób należy ocenić rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, rozstrzygnięcie w sprawie kompetencji sądów powszechnych do badania prawidłowości powołania na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego oraz werdykt w sprawie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
W dniu 8 grudnia 2017 r. uchwalono ustawy dotyczące Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa, zawierające rozwiązania tak uderzająco sprzeczne z Konstytucją, że zaprzeczanie temu wymaga skrajnie złej wiary połączonej z odrzuceniem dorobku, na którym opiera się ustrój Rzeczpospolitej Polskiej. Komentując te zmiany, Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego, której konstytucyjnie określona kadencja została przerwana przed jej upływem, w dniu 22 grudnia 2017 r., opublikowała list otwarty, w którym zamieściła m.in. taką ocenę: „w państwie leżącym w sercu Europy przy pomocy ustaw będących tylko pozorem prawa usuwa się ze stanowiska Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, urzędującą głowę najwyższego organu sądowniczego, przed końcem konstytucyjnie wyznaczonej kadencji. Jest to zamach na strukturę jednego z najważniejszych organów państwa. Dokonano tego nie przez użycie sił militarnych, czy paramilitarnych, ale przez uchwalenie niekonstytucyjnych rozwiązań, które według formuły słynnego filozofa Gustawa Radbrucha określa się po prostu jako »ustawowe bezprawie« […]. Nikt, kto wygrywa demokratyczne wybory, nie rządzi tylko w imieniu swoich wyborców, ale w imieniu wszystkich obywateli. Nikomu też nie wolno niszczyć struktur konstytucyjnych organów państwa. Tak postępuje tylko okupant“.
Autorzy raportu: adw. Emilia Barabasz, adw. Jakub Bartosiak, adw. Jacek Skrzydło,
adw. Marcin Szymański, adw. Maciej Śledź.